Fourier: wizjoner, który chciał zamienić morza w lemoniadę

Charles Fourier (1772-1837) był francuskim filozofem, myślicielem społecznym i wizjonerem. Zaliczany jest do grona socjalistów utopijnych – krytyków wczesnego kapitalizmu, którzy sprzeciwiali się temu systemowi już w początkowych fazach rewolucji przemysłowej. Stworzył on radykalną wizję społeczeństwa opartego na współpracy, harmonii i zgodności z naturą ludzką.

Musimy zatem zastosować zasadę Zwątpienia do Cywilizacji; musimy zwątpić w jej konieczność, jej doskonałość i jej trwałość.

Fourier był bezlitosnym krytykiem współczesnego mu świata, który pogardliwie nazywał „cywilizacją”. Uważał, że kapitalizm – oparty na konkurencji, spekulacji i chciwości – jest systemem marnotrawnym, niesprawiedliwym i prowadzącym do dehumanizacji. Krytykował także tradycyjną moralność i instytucję małżeństwa, widząc w nich źródło opresji, szczególnie wobec kobiet.

Według Fouriera społeczeństwo industrialne tłumiło naturalne instynkty i pasje człowieka, zmuszając go do monotonnej, wyczerpującej pracy, co prowadziło do powszechnej frustracji i nieszczęścia.

Jako alternatywę filozof zaprojektował Falanster (Phalanstère) – samowystarczalną jednostkę osadniczą w formie ogromnego, pałacowego budynku mieszkalno-produkcyjnego, przeznaczoną dla wspólnoty liczącej dokładnie 1620 osób (zwanej Falangą).

• Organizacja pracy: W Falansterze praca miała być zorganizowana w tzw. szeregi pasyjne (serie). Każdy mieszkaniec wybierałby zajęcia zgodne ze swoimi talentami i upodobaniami.

 

• Atrakcyjna praca: Fourier wierzył, że jeśli praca będzie urozmaicona, wykonywana w grupach i zgodna z naturalnymi „namiętnościami” (pasjami), stanie się atrakcyjna – równie przyjemna jak zabawa czy hobby.

 

• Podział dóbr: Zyski Falansteru miały być dzielone sprawiedliwie między trzy czynniki: kapitał (inwestorzy), pracę (wykonawcy) i talent (innowatorzy oraz zarządzający).

W stanie Harmonii morza utracą swój słony smak i zamienią się w lemoniadę.

Poza filozofią społeczną Fourier stworzył również oryginalny system kosmologiczny. Rozwinął w nim wizję wszechświata, w której pojawiają się takie wątki jak istnienie kosmitów, powstawanie nowych księżyców Ziemi czy symboliczne „ukoronowanie” naszej planety. Wszystkie te motywy można odnaleźć w jego pismach – a ich omówienie znajdziecie w audycji dołączonej do tego artykułu.

Centralnym punktem filozofii Fouriera jest teoria atrakcji namiętnościowej. Wierzył on, że Bóg (lub Natura) obdarzył ludzi 12 podstawowymi pasjami, których kombinacje tworzą 810 unikalnych typów osobowości.

Dlatego idealna wspólnota – Falanster – musiała liczyć dokładnie 1620 mieszkańców (po jednym mężczyźnie i jednej kobiecie z każdego typu), aby osiągnąć pełną Harmonię. Fourier twierdził, że „cywilizacja” tłumi te naturalne pasje, unieszczęśliwia człowieka i odcina go od jego prawdziwej natury.

Rozszerzenie uprawnień kobiet jest ogólną zasadą postępu społecznego.

Choć próby zakładania Falansterów w Europie i Stanach Zjednoczonych – takie jak słynna Brook Farm – ostatecznie kończyły się niepowodzeniem, idee Fouriera wywarły ogromny wpływ na późniejsze ruchy społeczne.

Co istotne, Fourier był jednym z pierwszych myślicieli, którzy systematycznie analizowali pozycję kobiet w społeczeństwie. Przypisuje mu się nawet autorstwo terminu „feminizm”. Jego wizja radykalnej wolności, krytyka pracy przymusowej oraz dążenie do harmonii między jednostką a wspólnotą inspirują myślicieli do dziś – i mogą inspirować także nas, do nieskrępowanego marzenia o lepszym świecie.

Tekst: Krzysztof Zając