Posłuchaj i poczytaj: Biobankowanie

Chociaż termin „biobank” po raz pierwszy pojawił się w literaturze naukowej w 1996 roku, nie każdy wie, jaka jest rola tej instytucji. W telegraficznym skrócie można powiedzieć, że biobanki odpowiadają za magazynowanie, przetwarzanie i analizę pobranego materiału biologicznego. Uznaje się je za kluczowe repozytorium próbek tkanek, krwi i innych płynów ustrojowych, ale także roślin, komórek zwierzęcych czy mikroorganizmów. To sprawia, że stanowią jedno z podstawowych źródeł do badań i rozwoju w medycynie, biotechnologii i rolnictwie.

Początkowo zakładano małe, uniwersyteckie repozytoria materiału biologicznego na potrzeby badań w ramach określonych projektów. Biobanki w formie, którą znamy teraz, ukształtowały się na początku lat 90. XX wieku. W miarę upływu czasu, stopniowo przekształcano je w większe, wspierane przez rząd i prywatne instytucje obiekty. Z czasem powstały również biobanki komercyjne.

Zmienił się również sposób gromadzenia i przetwarzania danych związanych z pozostawioną przez pacjenta próbką. Oprócz zapisu daty pobrania i diagnozy, zaczęto również dokładniej analizować fenotyp pacjenta. Instytucja biobanków ewoluowała wraz ze zwiększającymi się potrzebami naukowców prowadzących badania. Wymagano wysokiej jakości próbek materiału biologicznego z dokładnymi i wiarygodnymi danymi klinicznymi i laboratoryjnymi. Muszą one spełniać określone wytyczne, zapewnić odpowiednią zgodność etyczną i prawną, a także przejrzyste i skuteczne procedury dostępu do przechowywanych danych.

Szacuje się, iż obecnie w Europie istnieje około 500 biobanków, które przechowują 100 milionów próbek. Powstawanie nowych pozwala na wymianę danych i międzynarodową współpracę różnych jednostek badawczych. Niektóre światowe biobanki mają możliwość przechowywania nawet kilkudziesięciu milionów próbek:

1. Biobank Graz w Austrii – 20 milionów próbek – w trakcie 30 lat działalności zebrano próbki utrwalone w formalinie, jak i świeżo zamrożone tkanki czy próbki płynów, tj. surowicy, osocza, pełnej krwi, moczu i płynu mózgowo-rdzeniowego;

2. Shanghai Biobank – 10 milionów próbek, pośród których znajdziemy tkanki, komórki i krew, a także kolekcję mikroflory jelitowej.

3. “All of us” biobank – program ustanowiony w USA, gdzie milion uczestników wyraziło zgodę na dzielenie się informacjami dotyczącymi ich stanu zdrowia, zawodu i stylu życia. Potencjalni uczestnicy programu powinni też oddać próbki krwi i moczu do fizycznego repozytorium. Program został zainicjowany przez Narodowy Instytut Zdrowia w celu rozwoju medycyny spersonalizowanej zarówno w przypadku chorób rzadkich, jak i tych występujących powszechnie.

Próbki i dane przetwarzane przez biobanki są w głównej mierze wykorzystywane do badań naukowych skupiających się na dokładniejszym poznaniu niektórych jednostek chorobowych, a także na poszukiwaniu nowych kierunków badań, co pozwala na odkrywanie bardziej skutecznych metod leczenia. Biobankowanie ma również wpływ na rozwój medycynyspersonalizowanej, która umożliwia szczegółowe dopasowanie terapii do potrzeb konkretnego pacjenta.

Niedawno mieliśmy możliwość poznać kulisy działania biobanku podczas wywiadu z dr Magdaleną Grodecką, która jest kierownikiem ds. diagnostyki i biobankowania Sieci Badawczej Łukasiewicz – PORT we Wrocławiu. Kto może zgłosić się do badania? W jakich badaniach wykorzystywane są próbki gromadzone w repozytoriach? Czy Polacy, śladem Islandczyków i Finów, chętnie oddają swój materiał do badań? Odpowiedzi na te pytania poznacie w rozmowie przeprowadzonej przez Martę Gil: