Zabytki: ponadczasowa wartość przestrzeni

Zabytki są nierozerwalną częścią naszej codzienności. Często przechodzimy obok nich obojętnie, a czasami bywają zarzewiem społecznych konfliktów. Mimo tych kontrowersji są elementami, które kształtują nasz wielowątkowy obraz przestrzeni. Pozornie zwracają się tylko ku przeszłości, ale troska o nie odpowiada na wszystkie wyzwania zrównoważonego rozwoju i naszej pro-klimatycznej przyszłości. Na tematy związane z zabytkami i ich ochroną rozmawialiśmy z architektami, ekspertami Wydziału Architektury Politechniki Wrocławskiej, specjalności Architektura i Ochrona Zabytków.

 

Przyzwyczailiśmy się, że zabytki są pewnego rodzaju dodatkiem do przestrzeni. Zaklęte w muzeach, kościołach, pałacach, czy zamkach, odwołują się do nieaktualnych idei. Są raczej nostalgicznym zwrotem niż patrzeniem ku przyszłości. Temat ochrony zabytków otwiera jednak bardzo wiele dróg dyskusji o kształcie przestrzeni wokół nas, jak i naszego postrzegania siebie jako społeczeństwa.

Odwieczne pytania o definicję zabytku, budują obraz podejścia do własnej historii. Uczą nas subtelności w definiowaniu nowej tkanki miejskiej, jak i uwrażliwiają na różnorodność nawarstwiających się doświadczeń miasta. Zabytki ukazują nasze własne przeżycia czy emocje. Przez to są nie tylko punktami w historii, ale repozytoriami uczuć i naszych wrażliwości. Najlepszymi nauczycielami poszukiwania siebie w relacji wobec przeszłości i przyszłości.

Okazuje się, że troska o już wybudowaną tkankę architektoniczną i przywracanie jej do stanu używalności jest ideą, która najpełniej wpisuje się w tendencje zrównoważonego rozwoju. Nie budować nowego ale dostosowywać i przerabiać stare – to droga, którą architektura musi podążać, aby przeciwstawić się kryzysowi klimatycznemu. Ochrona zabytków to nie tylko działanie skierowane ku przeszłości, ale dające nadzieję na dobrą przyszłość.

W związku z rekrutacją na studia magisterskie na Wydziale Architektury Politechniki Wrocławskiej i nowym programem nauczania na specjalności Architektura i Ochrona Zabytków porozmawialiśmy z ekspertami z tej specjalności. Rozmowy otworzyły wiele ciekawych wątków i pokazały szeroki wachlarz podejścia do tkanki zabytkowej, zarówno w edukacji na wydziale, jak i w zawodowej pracy ekspertów.

Tematy związane z zabytkami mogą być bardzo kontrowersyjne. Szczególnie w dyskursie społecznym, a jeśli dotyczą one zabytków po 1945 roku, okazują się być wiecznie otwartym zagadnieniem. Jak definiować zabytki i jakie cechy predestynują „względnie nową” architekturę do tego miana? Jak odsiać budynek i jego architekturę od politycznych idei, w których został wniesiony? Czy jest to w ogóle możliwe? A co bardziej zastanawiające – czy  jest to w ogóle potrzebne?

Na te zagadnienia, jak i na temat nowego programu nauczania na specjalności Architektura i Ochrona Zabytków porozmawialiśmy z dr hab. inż. arch. Agnieszką Tomaszewicz – architektką, wykładowczynią na Wydziale Architektury PWr., która w swojej pracy naukowej zajmuje się historią i teorią architektury i urbanistyki XIX i XX wieku, w szczególności lat 50. i 60. Obecnie jest przewodniczącą Komisji Programowej dla specjalności Architektura i Ochrona Zabytków WA PWr.

Zabytki to nie tylko materia ale i duch – dawne idee, które często wchodzą w otwarte relacje z naszymi dzisiejszymi poglądami czy przekonaniami. Są repozytorium emocji i wspomnień, żywymi obrazami dawnych doświadczeń, które ubogacają naszą współczesność. Po co chronić zabytki? Jakie wartości wprowadzają one do naszej przestrzeni? Jak w Polsce podchodzi się do zagadnienia rewitalizacji przestrzeni post-industrialnych oraz jak zachować balans pomiędzy nową funkcją, a zachowaniem dawnego charakteru miejsca? Czy w Polsce nadal dzielimy zabytki na „nasze-polskie” i „nie-polskie”? Te tematy poruszyliśmy w rozmowie z dr hab. inż. arch. Piotrem Gerberem – architektem, wykładowcą na Wydziale Architektury PWr., specjalistą z zakresu Ochrony Dziedzictwa Przemysłu oraz zarządzania służbą zdrowia i projektowania szpitali.

Wydział Architektury Politechniki Wrocławskiej ma wieloletnią tradycję pracy naukowej na temat średniowiecza. Wielu ekspertów, którzy przez lata przekazywali studentom wiedzę na wydziale, kształtowało dzisiejszy wygląd Wrocławia jak i wielu miast i miasteczek w Polsce jeśli chodzi o architekturę średniowieczną. Naszym ostatnią gościnią była prof. dr hab. inż. arch. Małgorzata Chorowska– architektka, wykładowczyni na Wydziale Architektury PWr., która w swojej pracy naukowej zajmuje się zagadnieniami historii architektury średniowiecznej i nowożytnej, zamkami, architekturą obronną i rezydencjalną oraz ochroną dziedzictwa architektonicznego. Porozmawialiśmy z nią o tradycji naukowej średniowiecznej architektury we Wrocławiu, koncepcjach rewitalizacyjnych miasta, a także wycieczkach studialnych na Wydziale Architektury.

Ochrona zabytków to wieloaspektowy proces, który nie tylko odwołuje się do dawnych relacji ale inspiruje naszą przyszłą przestrzeń. Dzięki zabytkom budujemy różnorodność naszych miast i otwieramy się na idee jutra. Z rozmów ze specjalistami z Wydziału Architektury PWr, specjalności Architektura i Ochrona Zabytków, wyłania się obraz wciągającej architektury, inspirowanej relacjami społecznymi, historycznymi i technicznymi. Wykładowcy na specjalności AiOZ nie zamykają zabytków w czysto budowlanych aspektach, ale uwrażliwiają młodych architektów na uważność wobec otaczającej ich przestrzeni. Inspirują studentów, aby stali się nie tylko architektami, ale współczesnymi humanistami.

Anna Lalka, Mikołaj Twardowski